Halkevleri, Cumhuriyetimizin ''Aydınlanma'' sürecindeki en önemli kurumlarıydı. Cumhuriyetimizin aydınlanmacı ideolojisinin hem üretildiği ve hem de öğretilmeye çalışıldığı bu kurumlar, ne yazık ki çok partili yaşama geçildiği zaman, ''sakıncalı'' bulunmuş ve CHP'nin propagandasının yapıldığı varsayımıyla, kapılarına kilit vurulmuştu. Oysa ki bir yandan Halkevleri, bir yandan Köy Enstitüleri, bu toplumu bugünkünden çok daha ileriye götürebilirlerdi. Bırakmadılar...
Halkevlerinin devlet yardımıyla ve devletin katkılarıyla çalıştığı konusunda kuşku duyulmaması gerekir. Fakat savundukları ve yaygınlaştırmak istedikleri şey, CHP'nin iktidarı değil, Cumhuriyetimizin aydınlık yüzüydü. Hemen her kent ve büyük ilçede, Halkevlerinin (bir kısmı bugün bile kullanılmakta olan) birer ''kompleksi'' olurdu. Sırasında sinema filmi de gösterilen, geniş sahneli birer tiyatro salonu, spor salonu, zengin birer kitaplık ve değişik alanlarda halka kurslar düzenlenen, oda ve salonlar... Ve bu güzel merkezler uzun yıllar atıl tutuldu.
****
1960 Devrimi'nden sonra, Halkevleri biraz canlanır gibi oldu. Fakat merkezi bir otorite ve denetim kurulamamış olduğu için; her Halkevi, kendi bildiği çizgide yürümeye başladı. Genel merkez elbette bir denetleme yetkisine sahipti, ama bu denetlemenin çok etkili olduğunu söylemek mümkün değildi.
Geçen ay, TÜYAP Kitap Fuarı'na gittiğimde, tüm kapılarda Halkevlerinin genç üyelerinin yürekten bir kampanya yürüttüğünü sevinçle gözledim. Bu kampanya, Halkevleri Genel Merkezi'nin öncülüğünde başlayan ve yürütülen ''Parasız Eğitim ve Parasız Sağlık'' kampanyası idi. Amaçları, bu konuda, ilk aşamada bir milyon imza toplamak ve 19 Kasım 2005'te Ankara'da, kitlesel bir eylemle, bu dilekçelerini TBMM Başkanlığı'na sunmaktı.
Tüm yaşamım boyunca, parasız eğitim ve parasız sağlık ilkesini savunduğum için, gözümü kırpmadan bildirilerinin altına imzamı attım. Ama değişen dünya ve ülke koşulları altında, bazı ciddi önlemler alınmadan ve siyasal iktidarın yapısı ve felsefesi değişmeden, parasız eğitim ve parasız sağlık konularında ciddi kuşkularım var.
****
Sovyetler Birliği ve Doğu Bloku'nun çökmesi, kimileri tarafından büyük sevinçle karşılandı. Daha sonra duyduğumuz hikâyeler de, eski sosyalist rejimlerle ilgili olarak, kimilerinin düşüncelerini doğruladı!
Doğrusu, ne SSCB'nin ne de Doğu Bloku ülkelerinin sosyalist ve Marksist olduklarına inanmazdım. Yaptıkları şey (kendi yapılarına uygun), bir tür ''devletçilik'' idi. Fakat bu konularda sürekli konuşan kimi süper zekâlıların görmedikleri ya da görmek istemedikleri iki önemli husus vardı.
Bunlardan birincisi, bu devletlerin vatandaşlarının istihdam, sağlık, eğitim, konut ve kültür vb. sorunlarının tümünü çözmüş olmalarıydı. Elbette eksikleri ve yanlışlıkları vardı, ama bu sorunların çözümlenmiş olmalarını da yadsıyamayız. Buna karşılık, garip bir devletçilik, bunun getirdiği bürokrasi ve bunların üstündeki katı parti hâkimiyeti, bu rejimlerin sonunu hazırladı. Bilmiyorum, o devletlerin halkları, hâlâ ilk günkü kadar sevinç içinde midirler?
Görülmek istenmeyen ikinci nokta, paranın satın alma gücüyle ilgilidir. ''Yahu, üniversite hocaları 100 dolar aylık alıyormuş'' , ''Doktorların aylığı bundan da düşükmüş'' gibisinden sahte yakınmaları ve timsah gözyaşlarını çok gördük. Fakat o 100-150 dolarla ev kiralarını ve her türlü giderlerini ödediklerini, aç kalmayacak kadar yiyecek ve içecek aldıklarını, ayda birkaç kez sinema, tiyatro, opera vb'ye gittiklerini, çıplak dolaşmadıklarını, sigara vb'ye bile para ayırabildiklerini gördük. Bu ne biçim bir 150 dolardı acaba?..
****
Türkiyemizde, gerçekten halkçı bir düzen kurulamadıkça, parasız eğitim ve sağlık sağlanamaz. Elbette bu konularda çabalamak gerekir, ama doğrusunu isterseniz, ben pek umutlu değilim.
Cumhuriyet
