Naziler hazırlanmakta oldukları topyekûn savaş için silah sanayilerinin yeni hava canavarlarını İspanya�ya yolladılar, Alman filosu bir bombardıman tekniğini (halı dokur gibi bombalamayı) ilk orada denedi. Hava fotoğrafları Berlin�e iletildi, Nazi savaş lordları yeni usulü çok beğenip pilotlarını kutladılar.

Kondor (Akbaba) Lejyonu adıyla gönderilen Alman uçakları sevimli Guernica kasabasını yerle bir ettiler, taş üstüne taş bırakmadılar. Guernica�nın yok edilmesinin General Franco kuvvetleri için stratejik bir gereği yoktu, o kasaba Nazi�lere verilmiş küçük bir şükran armağanıydı. Niçin mi? Almanlar yeni bombardıman uçaklarını denesinler diye.

1930�ların koşullarında yoksul İspanya�nın silahları, çarpışan her iki tarafta da ilkel sayılacak düzeydeydi, ama ordunun silahlarına faşistler el koyduğundan Cumhuriyetçiler daha elverişsiz durumdaydı. Asıl önemlisi, bir Savaş Makinesi olarak hazırlanan Nazi Almanyası'nın üstün teknolojisinin silah dengelerini Cumhuriyetçiler aleyhine bozmasıydı. Faşistlerdeki modern Alman mitralyözleri kent vuruşmalarında, barikat savaşlarında, Krupp�un topları sahra savaşlarında, kuşatılan kentlerin uzaktan vurulmasında ya da taciz ateşinde faşistler için önemli olanaklardı. Bunlara bir de Alman, İtalyan hava filoları eklenince, Cumhuriyet�in karşı karşıya bulunduğu silah dengesizliği kat be kat artıyordu.

İspanya Savaşı�nda meşum bir rol oynayan Kondor (Akbaba) Lejyonu üzerinde durmakta yarar var. Orgeneral Spirrle�nin komutasındaki birlik 4500 ila 5700 adet seçme subay ve askerden oluşuyordu, tüm savaş boyunca 16.000 Alman görev yaptı. Bu rakam sayıca fazla değildi, ama hepsi teknolojiye hakim, yüksek evsaflı askerlerdi.

Kondor, Nazi ordusu Wehrmacht�ın Hava Kuvvetleri�nin (Luftwaffe) gözdesiydi. Henkel avcı ve Junker bombardıman uçaklarına ilaveten yeni teknoloji harikası (ve Daimler-Benz motorlu) Masserschmidt Bf-109 uçakları hava savaşında kalkan görevi yapıyor, karşı tarafın atış menzilinden yüksekte uçabiliyorlardı. Lejyon kara keşif, uzak mesafe deniz keşif uçaklarıyla birlikte toplam 138 uçağa sahipti. Uçaksavar bataryaları, topçu bataryaları ve Almanların sonradan yıldırım harekâtlarında kullanacakları Panzer (tank) birlikleriyle beraber küçük bir savaş canavarıydı Kondor. 1936 ekiminde geldiler, gelir gelmez Madrid kuşatmalarında Frankistlerin en etkili vurucu gücü oldular, Malaga�yı bombaladılar, bir Alman zırhlısı Almeria�yı denizden vururken, havadan destek verdiler, Guernica�yı yok ettiler, nereye lazımsa oraya hücum ettiler. Savaş bittikten sonra 31 Mayıs 1939�da döndüler, büyük törenlerle karşılandılar, övgüler, ödüller, madalyalar aldılar.

Sonra ne oldu? III. Reich 3 ay sonra, 1 Eylül 1939�da Danzig�e saldırarak 2. Dünya Savaşını başlattı. Kondor Lejyonu büyük işler yaptı, Warşova�yı, Rotterdam�ı Londra�yı, Coventry�yi, Belgrad�ı, Girit�i... neresi lazımsa orayı bombaladı, başarılarıyla harp tarihine geçti. Başlarındaki Orgeneral Hugo Spirrle savaşın ünlü generalleri arasına girdi.

�HAYIR SİZ YAPTINIZ!�

Guernica, konvansiyonel harp tarihinde (Şubat 1945�te ABD ve Britanya hava filolarının) Dresden bombardımanından sonraki en dehşet verici kent imhasıdır. Wilfried Wiegand, �Picasso� kitabında Guernica bombardımanını yaşayan bir tanığın sözlerine yer vermiş : �bir süre sonra Guernica üzerinde yabancı bir uçak göründü... Ve kentin merkezine üç bomba attı. Bunun üzerinden çok geçmeden yedi uçak gördüm, bunları altı tane daha izliyordu ve sonra beş uçak daha geldi. Hepsi de yunkers uçaklarıydılar. Bu arada tüm Guernica panik içindeydi... Uçaklar çok alçaktan uçuyorlardı, olsa olsa iki yüz metre yükseklikteydiler... Bu arada kadınlar, çocuklar ve yaşlı adamlar isabet alıp sinekler gibi, yerlere dökülüyordu.� (Aktaran Gökhan Harmandalıoğlu, Özgür Politika, Mayıs 1997.)

Bu konuda okunması gereken değerli bir kitabı Alman Hermann Kesten yazmıştır. Kesten, �Die Kinder von Guernika� (Guernica Çocukları) romanında, bombardımandan sağ kalan, ama evlerini yitiren bir ailenin acılarını genç oğlun ağzından çarpıcı bir dille anlatır. Guernica bombardımanına dünyadan tepki gelmişti, Hitler, Almanya�nın olayda sorumluluğu olmadığı şeklinde yalan bir açıklama yayınlanmasını istedi, İspanyol milliyetçileri ise; Guernica�nın kentten çekilen kızıllar tarafından tahrip edildiğini söylediler.

Guernica�nın 27 Nisan 1937�de yok olduğunu Pablo Picasso ertesi günkü Paris gazetelerinde okur. Paris Uluslararası Fuarındaki İspanya Pavyonu için Cumhuriyet hükümetinden aldığı siparişle bir çalışmaya başlamak üzeredir. Guernica faciası meydana gelince bu konuyu resimleştirmeye karar verir, 1 Mayıs günü tabloya başlar ve resim tarihinin en büyük klasiklerinden olan ünlü yapıt ortaya çıkar.

Doğru mudur, değil midir, bilemeyiz ama, bir anekdotu anmadan geçemeyeceğiz, çünkü anlatılan, İspanya Savaşı�nın önemli bir yönünün özlü tarifidir. 1938�de resim meraklısı bir Alman subayı Picasso�yu Paris�teki atölyesinde ziyaret eder, aşama aşama yapılmış Guernica�nın bir versiyonu önünde uzun uzun durur ve ressama dönerek �Bunu siz mi yaptınız?� diye sorar. Picasso�nun yanıtı çok kısadır: �Hayır, siz yaptınız.�

GUADALJARA�DA İTALYANLAR

Enternasyonal Tugaylar�la ilgili bir olayı daha aktaralım. Savaşın en şiddetli muharebelerinden birisi Madrid�e ilerlemek isteyen Milliyetçilere karşı 1937 Mart�ında çok sert çatışmaların geçtiği (kentin 100 km. kuzeydoğusundaki) Guadaljara�da yaşanmıştı. [İspanyolca yazıdaki �j� harfi boğazdan �h� olarak telaffuz ediliyor.]

General Franco�nun birlikleri Kasım, Aralık (1936) ve Şubat 1937 teşebbüslerinde Madrid�i düşüremeyince, Benito Mussolini bu işi kendisinin başarabileceğini söyledi ve modern silahlarla donatılmış, seçme askerlerden kurulmuş 40 bin kişilik orduyu İtalya�dan Madrid üzerine yolladı. Il Duce gönderdiği dört tümene Littorio, Kara Alev, Kara Tüy ve Tanrı�nın İradesi adları verilmiş, böylece İtalyan faşistlerini renk olarak da simgelemişti. İyi eğitimli askerlerinin bir-iki gün içinde Madrid�i ele geçireceğinden o kadar emindi ki, sömürge Libya�ya gitmek üzere bindiği gemiden zabitlerine ve neferlerine şu telsiz mesajını yolladı: �Lejyonerlerimizin düşmanın direncini kıracaklarından mutlak surette eminim ve Lejyonerlerimiz taarruzlarını saati saatine izlediğimi bilmelidirler.�

Il Duce�nin dillere destan palavracılığı işe yaramadı, mekanize birliklerle Guadaljara�ya saldıran istilacılar önce durduruldular, sonra mukabil taarruzla bozguna uğratıldılar. İtalyanların kara renkli tümenlerini de, Tanrı�nın İradesini de perişan ettiler. Halkın �La Gloriosa� (İhtişam) diye övündüğü Cumhuriyet Hava Kuvvetleri İtalyan ve İspanyol faşistlerine ağır bir darbe indirmişti.

Guadaljara�da sadece karşı-devrim saflarında değil, onlarla savaşan Cumhuriyet birliklerinde de İtalyanlar vardı. İtalyan askerleri ile Garibaldi ve Sozzi Taburlarının anti-faşistleri ülkelerinden uzakta karşı karşıya gelmişlerdi.

Mussolini ordusunun yenilmesinde, İtalyan Enternasyonalistlerinin cephedeki İtalyan askerlerine güçlü hoparlörle propaganda yapmalarının ve çözülme yaratmalarının payı vardı. Esir düşen bir yüzbaşı �karşı saflarda İtalyanların olabileceğini hiç düşünmemiştik, onların varlığı moralimizi bozdu� diyecekti.

İki genç İtalyan yazardan Francesco Jovin �Guadaljara�daki Michele� ve Leonardo Sciascia �Antimuan� adlı romanlarında faşist propagandaya kapılarak İtalyan birlikleriyle İspanya�da savaşmaya giden İtalyan gençlerinin orada faşizmin sınır tanımaz vahşetine tanık olmalarını anlatırlar. Gene Elio Vittorini�nin 1939�da yarı-illegal olarak ve karşılıklı konuşma tarzında yayınladığı �Sicilya Konuşması� bu soruna eğiliyordu.

KISA KORONOLOJİ

14 Nisan 1931 ....Cumhuriyetin ilanı ve Kral XIII. Alfonso�nun sürgüne gidişi

Mayıs-Haziran 1931....Laik eğitim, ordu ve tarım konusunda kararnameler

14 Temmuz 1931.....Genel oyla oluşmuş Kurucu Meclisin (Cortes) açılması

10 Ağustos 1932.....General Sanjurjo�nun darbe girişiminin bastırılması

9 Eylül 1932.....Katalonya�ya özerklik statüsünün kabulü

1 Mart 1933......Renovacion Espanola�nın kurulması

1 Mart 1933........İsp. Özerk Sağ Federasyonu�nun (CEDA) kurulması

29 Ekim 1933.....Falange Espanola�nın kurulması

5 Kasım 1933.....Bask Ülkesi�nin statüsü için plebisit

19 Kasım 1933....Genel Seçimler, Lerroux Hükümeti

31 Mart 1934.....Monarşist-Karlistlerin Mussolini�yle anlaşması

25 Nisan 1934....Semper Hükümeti

4 Ekim 1934......CEDA�nın katılmasıyla 2. Lerroux Hükümeti

6 Ekim 1934......Katalonya Devletinin ilan edilmesi, Asturia�da ayaklanma ve Komün,isyanların Sömürge ordusuyla bastırılması, binlerce ölü

7 Mayıs 1935.....Gil Robles Savaş Bakanı, Franco Gen.Kur.Bşk. oluyor

 Eylül 1935.......Marksist İşçi Birliği Partisi�nin (POUM) kuruluşu

16 Şubat 1936....Genel Seçimler ve Azena başk.lığında Halk Cephesi Hükümeti

19 Şubat 1936....Özerk Katalan Hükümetinin tekrar teşkili

12 Mayıs 1936....Azena Cumhurbaşkanı, Casares Quirigo Başbakan oluyor

13 Temmuz 1936...Sağcı lider Sotelo�nun öldürülmesi

17 Temmuz 1936...Faşist ordu kalkışması

20 Temmuz 1936...Giral Hükümeti, Faşist General Senjurjo�nun ölümü

26 Temmuz 1936....Komintern�in Cumhuriyet�e destek kararı

1 Ağustos 1936....Badajoz�un işgali

19 Ağustos 1936...Federica Garcia Lorca�nın öldürülmesi

4 Eylül 1936......Largo Caballero Hükümeti

27 Eylül 1936.....Toledo�nun işgali

30 Eylül 1936.....Halkın silahlandrılması kararı Halk Ordusu

1 Ekim 1936.......General Franco Burgos�ta devlet ilan ediyor

12 Ekim 1936......İlk Sovyet yardımının ulaşması, tankların Madrid�e sevki

24 Ekim 1936......Katalonya�da kollektivizasyon kararnamesi

4 Kasım 1936......Brunete muharebesi ve kentin düşmesi

6 Kasım 1936......Madrid Kuşatması, Başkentin Valencia�ya taşınması

18 Kasım 1936.....İtalya ve Almanya Burgos hükümetini tanıyorlar

20 Kasım 1936.....Anarşist lider Durruti�nin Madrid savunmasında ölmesi

6 Ocak 1937.......ABD İspanya Cumhuriyetine silah satışını yasaklıyor

6-15 Şubat 1937...Jarama Muharebesi

8-18 Mart 1937....Guadaljara Muharebesi

26 Nisan 1937.....Guernica�nın bombalanması

3 Mayıs 1937......Barcelona çatışmalarının başlaması

17 Mayıs 1937.....Negrin Hükümeti

3 Haziran 1937....Faşist General Mola�nın ölümü

19 Hazıran 1937...Frankistlerin Bask�ta Bilbao�yu işgali

24 Ağustos 1937...Santander�in işgali

19 Ekim 1939......Gijon�un işgali

9 Mart 1938.......Faşistlerin Aragona�ya saydırması

6 Nisan 1938......2. Negrin Hükümeti

24 Temmuz 1938....Ebro Muharebesinin başlaması

1 Kasım 1938......Uluslararası Tugaylar�ın dönüşü,

7 Kasım 1938......Ebro Muharebesinin sona ermesi

Aralık 1938......Frankistlerin Katalonya saldırısa

15 Ocak 1939......Tarragona�nın işgali

26 Ocak 1939......Barcelona�nın düşmesi

5 Mart 1939.......Negrin Hükümetinin İspanya�dan ayrılması

7-14 Mart 1939....Madrid�de komünistlerle faşistler arasında sokak savaşları

28 Mart 1939......Faşist ordunun Madrid�i işgali

1 Nisan 1939......Savaşın bittiğinin ilanı

Sesonline